- امانتداری
از خصلت‌های بسیار زیبا و پسندیده، امانتداری است.
امانتداری؛ حالتی است در انسان که موجب درست‌کاری و پای‌بندی بر میثاق‌ها و مسئولیت‌های دینی، قانونی و اجتماعی بین او خدا، او و اولیاء خدا، او و مردم می‌شود.
امانتداری یعنی حالتی بازدارنده برای عدم تجاور به حقّ دیگران.
امانتداری؛ بازگرداندن امانت؛ به موقع و همراه با حفظ سلامت آن است.
معمولاً انسان در زندگی به انسان‌های امین نیازمند می‌شود، تا مال، وسیله، راز یا مطلب مهمی را نزد آن‌ها به امانت بسپارد.
امانت گذاری ناشی از اعتماد به امانت گیرنده است و حفظ امانت دیگران، مراعات اعتماد آن‌ها و احترام به احساسات پاك انسانی است.
- اهمیت امانتداری در اسلام
قرآن مجید در سوره نساء، آیه 58 می‌فرماید:
«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها * همانا خداوند به شما فرمان می‌دهد كه امانت‌ها را به اهل آن بدهید.»
امانتداری از مهم‌ترین و عالی‌ترین صفات انسانی است و همه انبیاء و اولیاء الهی باید دارای این صفت باشند. همان‌گونه که امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند:
«خداوند، هیچ پیامبری را مبعوث نفرمود مگر آن‌که دو صفت اساسی را دارا بودند اول راستگویی، دوم امانتداری.» (1)
پیامبر اسلام، قبل و بعد از بعثت به «محمّد امین» معروف بود و مردم اشیای گران‌بهای خود را نزد آن حضرت به امانت می‌سپردند.
در ادبیات عرب کلمه امین را به کسی اطلاق می‌کنند که صفت امانتداری او ثابت بوده و سالیان سال هرگز از او خیانت دیده نشده باشد.
آن حضرت حتی در شب هجرت كه مخفیانه از مكه خارج شد، امانت‌های مردم را كه اغلب از كفار بودند، نزد «امّ ایمن» نهاد و به امیرمؤمنان فرمود كه در موقع مناسب به صاحبانش برگرداند.
امیر مؤمنان علیه‌السلام در باره شأن آن حضرت فرموده است:
«سوگند می‌خورم كه لحظه‌ای قبل از وفات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله سه بار از او شنیدم كه فرمود: ای علی! امانت را به نیكوكار و بدكار پس بده، كم باشد یا زیاد، حتّی نخ و سوزن.» (2)
همچنین آن حضرت صلی‌الله‌علیه‌وآله در یكی از وصیت‌هایش فرمود:
«امانت‌ها را رد كنید، گرچه به قاتلان پیامبران باشد.» (3)
در امانتداری چیزی که اصلاً مطرح نیست، این است که صاحب امانت چه کسی است، پس به طور مطلق باید امانت‌ها را به صاحبان آن رد کرد هرچند صاحب امانت قاتل و جنایتکار باشد. بنابر این نمی‌توان در اموال و آبروی مردم به عنوان این که افراد زشت‌کار و ناجوری هستند خیانت کرد.
حضرت باقر علیه‌السلام نیز فرمود:
«خداوند اجازه ترك سه چیز را به هیچ كس نداده: یكی رد امانت (به صاحبش) می‌باشد چه نیكوكار باشد چه بدكار، وفای به عهد نیکوکار و بدکار، نیکی به به پدر و مادر چه نیکوکار باشند چه بدکار.» (4)
خداوند سبحان در قرآن سوره مؤمنون، آیه 8، رعایت امانت را یكی از صفات مؤمنان دانسته و می‌فرماید:
«وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ * و آن‌ها كه امانت‌ها و عهد خود را رعايت مىكنند.»
امیر مؤمنان علیه‌السلام نیز فرموده‌اند:
«سرِ اسلام، امانتداری است.» (5)
ابوحمزه ثمالی نیز از امام زین العابدین علیه‌السلام روایت کرده که فرمود:
«به خدا قسم اگر قاتل امام حسین علیه السلام شمشیرش را به من امانت بسپارد هر آینه به او پس خواهم داد.» (6)
مطالبی كه بیان شد، اهمیت بسیار زیاد امانتداری را می‌رساند كه ضامن قوام و بقای روابط اجتماعی بر پایه اعتماد عمومی است. از این روایات به خوبی آشکار می‌گردد که اسلام درباره امانتداری حساسیت فوق العاده داشته و حاضر نیست به امانت شرورترین فرد خیانت شود.
- اقسام امانت
در یک دسته‌بندی امانتداری به سه قسم تقسیم می‌شود:
الف) امانتداری مالی
ب) امانتداری ناموسی
ج) امانتداری آبرویی
در نوع دیگری از دسته‌بندی فرد باید به دو گروه ادای امانت کند:
الف) نسبت به داده‌های خدا
ب) نسبت به تعهّدهای خود به پیامبر و مردم.
طبق این دسته‌بندی‌ها، میدان امانتداری و وسعت آن شامل همه عرصه‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی می‌شود.
نعمت‌های الهی به انسان (عقل، اراده، فطرت، هدایت و …) امانت الهی است.
انتخاب فرمانروایان و متصدّیان حکومت اسلامی، برای در اختیار گرفتن امانت حکومت اسلامی امری خطیر است و باید دقت شود که این امانت الهی به دست اهل آن داده شود.
از محتوای برخی از روایات استفاده می‌شود که سخنان محرمانه که میان چند نفر صورت می‌گیرد جزء امانت محسوب شده افراد هیچ یک حق ندارند بدون اجازه دیگران آن‌ها را افشا سازند. همان‌گونه که امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:
«مجلس‌ها در حکم امانت هستند و هیچ کس حق ندارد سخنی را که صاحبش پوشانده است، بیان کند مگر این که از او اجازه داشته باشد.» (7)
کودکان نیز امانت‌های الهی هستند و صفت اخلاقی امانتداری ایجاب می‌کند که پدران و مادران و مربیان در تربیت آنان بسیار تلاش کنند. هدف تنها مراقبت از جسم کودکان نیست بلکه هدف؛ تربیت و پرورش همه جانبه آنان است. مربیان و معلمان باید توجه داشته باشند که تربیت صحیح ایجاب می‌کند کودکان را آنچنان که هستند پرورش دهند نه آن طور که خود تمایل دارند. برخی از پدران و مادران و مربیان در این راه دچار اشتباه شده زمینه‌های فطری کودکان را دست‌کاری کرده در آن تغییر و تبدیل می‌دهند و این خیانتی بزرگ و نابخشودنی است.
هر کودکی با زمینه‌های فطری و خداداد متولد می‌گردد و این پدران و مادران و مربیان هستند که آنان را در مسیرهای خاص دینی و تربیتی قرا می‌دهند. همان‌طور که رسول خدا فرمود:
«هر کودکی با فطرت سالم آفریده می‌شود و این پدران و مادران هستند که آنان را یهودی یا نصرانی یا مجوسی می‌کنند.» (8)
کتاب و عترت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌اله نیز امانت الهی هستند. پیشوای گرامی اسلام در طول ایام رسالت خود درباره مقام شامخ اهل بیت علیهم‌السلام و رهبری آنان در هدایت مردم، مطالب بسیاری فرموده، که در کتب عامه و خاصه آمده است.
رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
«إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ أَحَدُهُمَا أَعْظَمُ مِنَ الْآخَرِ كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي فَإِنَّهُمَا لَنْ يَزَالا جَمِيعاً حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا * من چیزی را بین شما امانت می‌گذارم که اگر تمسک نمایید هرگز گمراه نخواهید شد. آن امانت دارای دو جزء است و یک جزء آن عظیم‌تر از جزء دیگری است. کتاب خدا و آن ریسمان ممتدی است که از آسمان بر زمین کشیده شده و عترت من (اهل بیت من) و این دو از هم جدا نمی‌گردند تا در قیامت در کنار حوض بر من وارد شوند. ببینید پس از من رفتار شما با دو گزیده من چگونه خواهد بود.» (9)
در این حدیث و احادیث دیگری نظیر این، رسول گرامی اسلام، اهل بیت را هم شأن قرآن خوانده و مصونیت آنان را از انحراف و گناه تضمین نموده، مودتشان را به امر حضرت حق فریضه مسلمین قرار داده و با صراحت خاطرنشان ساخته که قرآن و اهل بیت، هرگز از هم جدا نمی‌شوند، بنابراین گفتار و رفتار اهل بیت همواره بر وفق تعالیم قرآن شریف است و اگر مردم به قرآن و اهل بیت تمسک یابند و به راستی از این دو پیروی کنند هیچ وقت دچار گمراهی و ضلالت نمی‌شوند.
افراد فهیم و منصف می‌توانند با مطالعه و دقت در این قبیل روایات تا اندازه‌ای به ارزش واقعی اهل بیت واقف گردند و ضمناً متوجه شوند که چرا خداوند، مودت و دوستی آنان را از جمله فرائض و تکالیف مسلمین قرار داده است.
- فواید امانتداری
امانتداری اگر در جامعه گسترش یابد، سایه رحمت «دیگردوستی» بر سر مردم گسترده می‌شود و پیوند میان افراد اجتماع محكم‌تر می‌شود.
امام كاظم علیه‌السلام در این باره فرموده‌اند:
«تا وقتی كه زمینیان به یكدیگر محبت كنند و امانت‌دار باشند و به حق عمل نمایند مورد رحمت‌اند.» (10)
حفظ امانات موجب استحکام عقدها و پیمان‌های اجتماعی می‌شود، اعتماد عمومی افراد را به یکدیگر بالا می‌برد، موجب امنیت اقتصادی و اجتماعی می‌شود و از اختلافات خانوادگی و اجتماعی جلوگیری می‌کند. با امانتداری است که خیانت‌کاران منزوی شده و موجبات رشد اقتصادی و فرهنگی فراهم می‌شود. همان‌طور که امیر مؤمنان علی علیه‌السلام فرمود:
«امانتداری، روزی را زیاد می‌کند.» (11)
- راه‌های متخلق شدن به صفت امانتداری
1- دقت و تفکر در اهمیت امانتداری
2- مطالعه احوال افراد امین
3- عدم سهل‌انگاری در تعهّدات
4- وفای به عهد
5- همنشینی با افراد امین
6- احترام و عمل به تعهّدات کوچک
7- تقویت بنیه اعتقادی به‌ویژه معاد و روز حسابرسی در خود.
——-
1- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 3، ص 269.
2- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 74، ص 273.
3- تحف العقول، النص، ص 104.
4- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 3، ص 413.
5- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 251.
6- الأمالي، صدوق، النص، ص 246.
7- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 4، ص 738.
8- من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 49.
9- كمال الدين و تمام النعمة، ج 1، ص 238.
10- مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 14، ص 7.
11- الخصال، ج 2، ص 505.
