- گردشگری و دیدار شگفتی‌های تاریخی و طبیعی
سزاوار است آدمی با هدف شناخت آفریدگار هستی و عبرتگیری از سرگذشت گذشتگان، به سیر و گردش در زمین بپردازد؛ و در آیات و روایات هم به این گونه گردشگری و فایدههای معرفتی و مادی آن اشاره شده است که در زیر خواهد آمد.
پیامبران نیز بدین گونه در زمین گردش می‌کردند که برای نمونه می‌توان به داستان عُزَیر در سوره بقره، آیه 259 و گردشگری حضرت موسی و خضر و عیسی در سوره کهف، آیات 59- 82 اشاره کرد.
- نهی دین از جامعه گریزی
امیر مؤمنان علیهالسلام می‌فرماید:
عثمان بن مظعون نزد رسول خدا صلیاللهعلیهوآله آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! می‌خواهم از اجتماع کناره گیرم و به سیاحت و رهبانیت در زمین بپردازم و پیش از مشورت با شما اقدامی نکردم.
آن حضرت فرمود: «این گونه سیاحت نکن، چرا که سیاحتِ رهبانی امت من در رفتن به مسجدهاست.» (1)
- آثار گردشگری
از نگاه قرآن کریم انسان در گردشگری فواید بسیاری میبرد از جمله:
- بهرهمندی از مواهب طبیعی
قرآن کریم در سوره ملک، آیه 15 می‌فرماید:
«هُوَ الَّذِى جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُواْ فىِ مَنَاكِبهَا وَ كلُواْ مِن رِّزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ * او كسى است كه زمين را براى شما رام كرد، بر شانههاى آن راه برويد و از روزيهاى خداوند بخوريد؛ و بازگشت و اجتماع همه به سوى اوست!»
- مطالعه نظام آفرینش
در سوره عنکبوت، آیه 20 آمده است:
«قُلْ سِيرُواْ فىِ الْأَرْضِ فَانظُرُواْ كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنشِئُ النَّشْأَةَ الاَخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلىَ كُلّ شىْءٍ قَدِير * بگو: در زمين بگرديد و بنگريد خداوند چگونه آفرينش را آغاز كرده است؟ سپس خداوند (به همين گونه) جهان آخرت را ايجاد مىكند؛ يقيناً خدا بر هر چيز توانا است!»
همچنین در سوره حج، آیه 46 میخوانیم:
«أَ فَلَمْ يَسِيرُواْ فىِ الْأَرْضِ فَتَكُونَ لهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بهَا أَوْ ءَاذَانٌ يَسْمَعُونَ بهَا فَإِنهَّا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَ لَاكِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتىِ فىِ الصُّدُورِ * آيا آنان در زمين سير نكردند، تا دلهايى داشته باشند كه حقيقت را با آن درك كنند؛ يا گوشهاى شنوايى كه با آن (نداى حق را) بشنوند؟! چرا كه چشمهاى ظاهر نابينا نمىشود، بلكه دلهايى كه در سينههاست كور مىشود.»
- مطالعه تاریخ
در سوره روم، آیه 42 آمده است:
«قُلْ سِيرُواْ فىِ الْأَرْضِ فَانظُرُواْ كَيْفَ كاَنَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلُ كاَنَ أَكْثَرُهُم مُّشْرِكِينَ * بگو: در زمين سير كنيد و بنگريد عاقبت كسانى كه قبل از شما بودند چگونه بود؟ بيشتر آنها مشرك بودند!»
طبق تفسیر نور، ذیل این آیه شریفه؛ حفظ آثار عبرتانگيز براى آيندگان، لازم است.
نیز در آیه نهم از این سوره می‌فرماید:
«أَ وَ لَمْ يَسِيرُواْ فىِ الْأَرْضِ فَيَنظُرُواْ كَيْفَ كاَنَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُواْ أَشَدَّ مِنهْمْ قُوَّةً وَ أَثَارُواْ الْأَرْضَ وَ عَمَرُوهَا أَكْثرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كاَنَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَ لَكِن كاَنُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ * آيا در زمين گردش نكردند تا ببينند عاقبت كسانى كه قبل از آنان بودند چگونه بود؟! آنها نيرومندتر از اينان بودند، و زمين را (براى زراعت و آبادى) بيش از اينان دگرگون ساختند و آباد كردند، و پيامبرانشان با دلايل روشن به سراغشان آمدند (امّا آنها انكار كردند و كيفر خود را ديدند)؛ خداوند هرگز به آنان ستم نكرد، آنها به خودشان ستم مىكردند!»
- اخلاق گردشگری
سفر يکی از تفريحات سالمی است که برای تجديد قوا و بازسازی روحيه بسيار کارساز است، اما اين مسأله نيز مانند تمام امور ممکن است از مسير اصلی خود خارج شده، با آفاتی روبهرو شود که به اصل سفر خدشه وارد کند. از این رو گردشگران ضمن برخورداری از موهبت سفر باید اصول اخلاق اسلامی را در مناطق سیر و سیاحت رعایت کنند. گردشگران ملزم به احترام به عقايد مذهبي و آداب زندگي جامعه ميزبان و هم‌چنين حفاظت از محيط (شامل محيط زيست و منابع طبيعي، مکان‌ها، اشيا و آثار گردشگري) مي‌باشند. بر اين اساس، به گردشگران توصيه مي‌شود ضمن رعايت استانداردهاي زيست محيطي، تا جايي که امکان دارد از مواد اوليه مرغوب و سازگار با محيط زيست- که قابل بازيافت يا تجزيه باشند- استفاده کنند. در مقابل از ميزبانان نيز خواسته میشود که ضمن احترام به شيوه زندگي و انتظارات گردشگران، از بروز رفتارهاي زيان‌آور (از سوي جمعيت محلي) جلوگيري به عمل آورند.
گروههاي غيرمسلماني كه بر اساس شرايط و آيينها و معيارهاي پيماني كه با دولت اسلامي بسته اند وارد كشور اسلامي میشوند و به تمام موارد درج شده در متن قرارداد كه مورد توافق واقع شده است پايبند باشند، تا زماني كه به عنوان شهروند و يا ميهمان چه بازرگان و يا گردشگر در كشور اسلامي به سر ميبرند و مادامي كه پيمان خود را نشكسته اند و مدت قرارداد و اقامت آنان به پايان نرسيده است، در جامعه اسلامي حقوقي دارند كه رعايت حقوق آنان بر دولت و شهروندان واجب است. از جمله:
مصونيت و امنيت همه جانبه جاني، مالي، حيثيتي و شغلي؛ هيچ كس حق تعرض و مزاحمت به آنان را ندارد. اگر به آنان تعرض شود، دولت اسلامي موظف به حفاظت از حقوق و حمايت از آنان است. دزديدن مال آنان حرام و سبب ضمان است كه بايد به وسيله مراجع ذيصلاح قانوني، حق و اموال آنان برگردانيده شود. وسايل و ابزار كار و محل فعاليت هاي اقتصادي و تحقيقاتي آنها كه بر اساس قانون، اجازه كار و تلاش گرفتهاند. بايد از هر گونه تعرض در امان باشند.
بهرهمندي از آزادي در انجام وظايف مذهبي و برگزاري مراسم ملي و ديني؛ حضور در معابد و مراكز مذهبي كه وجود و بقاي آنها از نظر قانون رسميت دارد، مانند كنيسه و انجام فرايض و مراسم مذهبي آزاد است. البته به شرط حفظ حرمت حريم جامعه اسلامي.
در دادوستد با مسلمان و حضور در بازار تجارت و كسب آزادند و هر گونه غش و خيانت در معامله نسبت به آنان حرام و ممنوع است.
توهين به آنان و دشنام و ناسزاگويي به مقدسات آنان ممنوع است. البته احترام به آنها به گونه اي كه موجب اذيت و تحقير مسلمانان باشد، نارواست.
در اختلافها، نزاعها، كشمكشها و شكايتها، در محاكم قضايي اسلام، برابر عدالت با آنان رفتار مي‌شود.
سلسله مطالبي هم هست كه در حوزه صلاحديد مسئوليت حكومت اسلامي جاي دارد؛ مثل خريد و فروش زمين و يا سرمايهگذاري و تأسيس شركتهاي زراعي و صنعتي و ساختمان سازي و مانند اينها كه بستگي به صلاحديد حكومت اسلامي دارد و اصل حاكم بر همه اينگونه كارها و تلاشها، پاسداري از اصل بلند و والاي عزت اسلامي و مصلحت مسلمانان است.
——————
1- دعائم الاسلام، ج 2، ص 190.
