- اهمیت اخلاق کاربردی
علم اخلاق یکی از ضروری‌ترین علوم برای انسان است. این علم در حقیقت علم زندگی و آیین زیستن، به معنای حقیقی کلمه است. علمی است که افزون بر بیان احکام ارزشیِ همه ابعاد فردی و اجتماعیِ زندگی آگاهانه و مختارانه ما، راه‌های کسب فضایل و بهره‌مندی از خوبی‌ها و دفع و رفع زشتی‌ها را نیز نشان می‌دهد. بنابراین، علم اخلاق اگر مهم‌ترین علم نباشد، یکی از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین دانش‌هاست.
امام کاظم علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند:
«لازم‌ترین دانش برای تو، دانشی است که تو را به آنچه صلاح قلبت (روح) است راهنمایی کند و فساد آن را برایت آشکار سازد». (1)
نگاهی به میراث علمی عالمان برجسته جهان نشان می‌دهد که اخلاق و دانش اخلاق همواره مورد توجه اندیشمندان خیرخواه بشر بوده است.
در عین حال که بیشتر افراد جامعه ما با بسیاری از فضایل و رذایل اخلاقی آشنا هستند، اما مشکل عمده بیشتر افراد این است که: «راه انجام وظایف اخلاقی» و «چگونگی اِعمال احکام اخلاقی» را به درستی نمی‌توانند تشخیص دهند. برای مثال کسانی که مبتلا به رذیله غیبت هستند، بهتر از هر کس دیگری می‌دانند به چه بلایی گرفتارند؛ اما راه رهایی از این منجلاب را نمی‌دانند. کسانی که در آتش حسد و نفرت و کینه می‌سوزند، با تمام وجود خود، سوزندگی این آتش را احساس می‌کنند، اما راه نجات از این آتش را نمی‌دانند.
یا این‌که در موارد تقابل وظایف اخلاقی نمی‌توانند تصمیم درستی بگیرند. مثلاً همه ما می‌دانیم که احترام به پدر و مادر بسیار ضروری و لازم است و امر به معروف و نهی از منکر نیز از واجبات فقهی و اخلاقی است و از سویی بدگویی از مسلمان کاری بسیار زشت و ناپسند است. حال اگر در مجلس بزرگ و محترمی باشیم که مثلاً پدر یا مادر ما از مسلمانی بدگویی می‌کند، در چنین شرایطی ممکن است به آسانی نتوانیم وظیفه اخلاقی خود را تشخیص دهیم. آیا باید جلوی غیبت و بدگویی را بگیریم یا باید به احترام پدر یا مادرمان در آن لحظه سکوت کنیم و مثلاً بعد به آنان تذکر دهیم؟
یکی از رسالت‌های اخلاق کاربردی این است که به تحلیل و بررسی ریشه‌ای و بنیادین فضایل و رذایل اخلاقی و راه تشخیص تکالیف اخلاقی و شیوه تحقق آن‌ها در قلمروهای خاصی بپردازد.
اخلاق، تنها در یک حوزه از ساحت انسانی جریان ندارد، بلکه عنصری است که در تمام حوزه‌های وجودی انسان جاری است و اگر به حاکمیت فضیلت‌ها منجر شود، همه سرزمین‌های وجودی انسان را به سوی صلاح و کمال فرد و جامعه هدایت می‌کند.
بنابراین، فایده علم اخلاق، پاک ساختن نفس از صفات رذیله و آراستن آن به ملکات زیبا و جمیله می‌باشد که از آن به تهذیب اخلاق تعبیر می‌کنند و ثمره تهذیب اخلاق رسیدن به خیر و سعادت جاودانه است.
————————-
1- «أَلْزَمُ الْعِلْمِ لَكَ مَا دَلَّكَ عَلَى صَلَاحِ قَلْبِكَ وَ أَظْهَرَ لَكَ فَسَادَه»؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، ص 166.
