- طلب استغفار برای والدین پس از مرگشان
از وظایف فرزند بعد از مرگ پدر و مادرش این است که در جلب رضایت آنان و به خاطر شادی روحشان از انجام اعمال نیک دریغ نورزد، نماز بخواند و ثواب آن را به پدر و مادر هدیه کند، برای آمرزش آنان دعا نماید. ادای واجباتی از قبیل حج، نماز، روزه و طلب رحمت و مغفرت برای ایشان از حقوق والدین پس از مرگشان است که باید توسط فرزند به جا آورده شود.
از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم سؤال شد، آیا پس از مرگ والدین، چیزی از حقوق آن‌ها باقی است یا نه؟
حضرت فرمودند: «بلی، نماز و استغفار و دعا برای ایشان و…» (1)
گرچه نیکی کردن به والدین و طلب دعای خیر برای آنان تفاوتی در زندگی و مرگ آنان ندارد و فرزند وظیفه دارد همیشه از درگاه پروردگار برای ایشان دعا و استغفار نماید.
امام سجاد علیه‌السلام در قالب دعا، شأن برجسته والدین را توصیف نموده و منزلت والای ایشان و حقوق و تکالیفی که فرزندان نسبت به آن‌ها دارند را، بیان کرده‌اند. یکی از مواردی که در مناجات ایشان آمده است، دعا کردن در حق آنان است به این صورت که:
«خدایا اگر ایشان را پیش از من آمرزیده‌ای، پس ایشان را شفیع من ساز و اگر مرا پیش از ایشان مورد آمرزش قرار دادی پس مرا شفیع ایشان کن تا در پرتو مهربانی تو در سرای کرامت و محل مغفرت و رحمت گرد آییم.» (2)
خداوند متعال در قرآن کریم؛ سوره ابراهیم، آیه 41، از زبان حضرت ابراهیم علیه‌السلام نحوه دعا و طلب مغفرت برای والدین را این‌گونه آموزش داده است:
«رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ * پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز که حساب برپا می‌شود، بیامرز!»
طلب آمرزش و بخشش برای والدین توسط فرزند باعث بالا رفتن درجات آنان در بهشت نیز می‌شود. همان‌طور که از رسول گرامی، روایت شده که مقام یکی را در بهشت بالا می‌برند. می‌گوید: این مقام از کجا برای من حاصل شده است؟
گویند: «فرزندت برای تو طلب آمرزش کرد.» (3)
قرآن مجید، در چند جا، یادآور این عمل نیک است به طور مثال در آن‌جا که در سوره نوح، آیه 28، می‌فرماید:
«رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً … * پروردگارا! مرا، و پدر و مادرم و تمام کسانی را که با ایمان وارد خانه من شدند بیامرز…»
آمرزش و طلب رحمت و بخشش از سوی فرزندان، باعث شادی روح پدر و مادر می‌شود و علاوه بر این، در تربیت صحیح و شکل‌گیری درست فرزندانشان نیز تأثیر بسزایی دارد. وقتی کودکی می‌بیند که پدرش برای والدین خود این چنین طلب رحمت می‌کند و همیشه به یاد آنان است و ارتباط معنوی خود را با آنان قطع نکرده است و به کنار آرامگاه پدر و مادرش می‌رود و چراغ مزار آن‌ها را همیشه روشن نگه می‌دارد، می‌آموزد که فردا خود او نیز باید در حقّ والدینش این چنین عمل کند.
امام صادق علیه‌السلام نیز به انجام اعمال نیک مانند نماز، روزه، صدقه و حج برای والدین فوت شده این‌گونه توصیه فرموده‌اند:
«چه مانعی در راه شماست، که به پدر و مادر نیکی کنید، زنده باشند یا مرده؟ از جانب آن‌ها نماز خوانده شود، صدقه داده شود، حج به جا آورده شود، و روزه گرفته شود.» (4)
استغفار نکردن برای والدین و عدم پرداخت بدهی آن‌ها بعد از مرگ ایشان، فرزند را در گروه آزار دهندگان ایشان قرار می‌دهد و طلب بخشش برای آن‌ها توسط فرزندی که در زمان حیات والدینش باعث آزار آن‌ها می‌شد، او را در زمره نیکی کنندگان قرار خواهد داد. در روایتی از امام محمد باقر علیه‌السلام به این نکته مهم اشاره شده است:
«هر آینه کسی که نسبت به پدر و مادر خود در زمان حیاتشان نیکوکار بوده ولی پس از مرگ آن‌ها بدهی آنان را ادا نمی‌کند و برای آنان استغفار نمی‌نماید پس خداوند او را در شمار آزار دهندگان قرار می‌دهد؛ و چه بسا کسی، آزار دهنده پدر و مادرش بوده و در حیاتشان به آنان نیکی نمی‌کرده است ولی پس از مرگ آن‌ها، بدهی آن‌ها را ادا کرده و برای‌شان استغفار نموده است پس خداوند او را در شمار نیکی‌کنندگان به والدین قرار می‌دهد.» (5)
بنابراین روشن است که وظیفه قدردانی کردن از پدر و مادر با مرگ آن‌ها به پایان نمی‌رسد و و خداوند راه را برای جبران کوتاهی‌های فرزند خطاکار از این طریق باز گذارده است.
پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله نیکی به والدین پس از مرگ را مایه عزت و بزرگی فرزندان در قیامت دانسته و می‌فرمایند:
«سرآمد ابرار و نیکان در روز قیامت کسی است که پس از مرگ پدر و مادر به ایشان احسان و نیکی کند.» (6)
بنا به فرموده آن حضرت: برخی از اعمال نیک فرزندان در سرنوشت والدین حتی بعد از مرگ آنان نیز تأثیر مثبت دارد و این عمل از بار مسئولیت فرزندان کاسته و بخشی از حقوق والدینشان را از عهده آنان ساقط می‌کند.
پیامبر در گفتار دیگری فرمودند:
«پدر یا مادر فردی از دنیا می‌رود، در حالی که این فرزند عاق والدین بوده و حقوق آنان را به جا نیاورده است؛ اما بعد از مرگ آنان پیوسته به آنان دعا کرده استغفار می‌کند و برای آنان اعمال نیک انجام می‌دهد. خداوند متعال این فرزند تلاش‌گر را در ردیف ابرار قرار می‌دهد.» (7)
خوشا به حال پدران و مادرانی که فرزندانی صالح داشته باشند که بعد از مرگشان نیز از اعمال نیک آنان بهره‌مند شوند. از این روست که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله می‌فرمایند:
«وقتی انسان بمیرد دنباله کارهای نیک او بریده شود جز سه چیز: صدقه جاری و دانشی که مردم از آن بهره‌مند شوند و فرزند درست‌کاری که برای او دعا کند.» (8)
- نمونه‌هایی از نماز برای پدر و مادر فوت شده
شیخ عباس قمی رحمه الله نقل نموده است که: «حضرت صادق علیه السلام در هر شب از برای فرزندان خود و هر روز از برای پدر و مادر خود دو رکعت نماز می‌کردند و در رکعت اوّل سورۀ قدر و در رکعت دوم سورۀ کوثر می‌خواندند.»
نماز دیگری برای پدر و مادر فوت شده وارد شده که دو رکعت است: در رکعت اول فاتحه و ده مرتبه: «رَبِّ اغْفِرلی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمومنینَ یَوم یَقومُ الحِساب * پروردگارا! ببخش مرا و پدر و مادرم و مومنان را روزی که حساب برپا شود»
و در رکعت دوم فاتحه و ده مرتبه: «رَبِّ اغْفِرلی وَ لِوالِدَیَّ و لِمَنْ دَخَلَ بَیْتیَ مُؤمِناً وَ لِلْمومنینَ و المؤمناتِ * پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را و هر کس که با ایمان وارد خانه‌ام شود و مؤمنین و مؤمنات را بیامرز»
و چون سلام دهد ده مرتبه بگوید:
«ربِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانی صَغیراً * پروردگارا! به آن‌ها رحم کن، چنان‌که مرا در کودکی پروریدند» (9)
نقل شده که امام سجاد علیه‌السلام روزی چهار رکعت نماز می‌خواند که دو رکعت آن را به پدر بزرگوار خویش هدیه می‌کرد و دو رکعت دیگر را برای مادر بزرگوارش.
——————————–
1- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 2، ص 114.
2- صحیفه سجادیه، دعای 24.
3- نهج الفصاحة، ص 278.
4- الکافی (ط – الإسلامیه)، ج 2، ص 159.
5- الکافی (ط – دارالحدیث)، ج 3، ص 417.
6- بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج 71، ص 86 .
7- کنز العمال، ج 16 ص 478.
8- نهج الفصاحة، ص 200.
9- مفاتیح‌الجنان، شیخ عباس قمی.
