- تاریخ بعثت
از اهل بیت علیهم‌السلام روایت شده است که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله روز بیست و هفتم ماه رجب به رسالت مبعوث شد. این دیدگاه مشهور است و حتی علامه مجلسی مدعی است که شیعه در این باره اتفاق نظر دارد. از دیگران هم این تاریخ نقل شده است.
برخی نیز گفته‌اند: رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در ماه مبارک رمضان به رسالت مبعوث شد؛ اما در روز آن با هم اختلاف دارند.
گروهی دیگر، بعثت را در ماه ربیع الاول می‌دانند؛ امّا همانند دیدگاه دوم، در تعیین روز آن اختلاف نظر دارند. (1)
دیدگاه دوم در اثبات عقیده خود اینگونه استدلال کرده‌اند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با قرآن مبعوث شد و همان‌گونه که می‌دانیم قرآن در ماه مبارک رمضان فرود آمده است:
«إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فىِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ ما (قرآن) را در شب قدر نازل کردیم». (2)
«شهَرُ رَمَضَانَ الَّذِى أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْءَانُ؛ ماه رمضان (همان ماه) است که در آن، قرآن فرو فرستاد شده است». (3)
اشکالی که می‌توان به این دیدگاه گرفت چنین است:
هر چند این دو آیه ذکر شده بر نزول دفعی قرآن دلالت دارد، اما در جای دیگر آمده است:
«وَ قُرْءَانًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلىَ النَّاسِ عَلىَ مُكْثٍ وَ نَزَّلْنَاهُ تَنزِيلًا؛ و قرآن را بخش بخش (بر تو) نازل کردیم، تا آن را به آرامی بر مردم بخوانی». (4) (5)
در این آیه واژه «نزلناه» بر نزول تدریجی قرآن دلالت دارد. در حالی که در آیات قبلی، واژه «انزل» دلیل بر نزول دفعی است. آیه ذیل نیز نزول دفعی را نشان می‌دهد:
«وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ لَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْءَانُ جُمْلَةً وَاحِدَةً؛ و کسانی که کافر شدند، گفتند: چرا قرآن یک جا بر او نازل نشده است؟» (6)
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که برخی از آیات قرآن مربوط به حوادث زماندار است که در ظرف زمان به وقع پیوسته است. مثل:
«قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتىِ تجَادِلُكَ فىِ زَوْجِهَا؛ خدا گفتار زنی را که درباره شوهرش با تو گفت‌و‌گو و به خدا شکایت می‌کرد، شنید». (7)
علاوه بر این تاریخ نیز گواه است که قرآن در طول بیست و سه سال یعنی به صورت تدریجی نازل شده است.
پاسخی که می‌توان به این دیدگاه داد این است که منافاتی بین دو نزول تدریجی و دفعی نیست. منظور از نزول دفعی، مطابق روایات فراوان، نزول قرآن به بیت المعمور است. سپس به صورت تدریجی از بیت المعمور بر رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل می‌شود. (8)
بر این اساس ممکن است نزول دفعی قرآن در شب قدر و نزول تدریجی آن از بیست و هفتم رجب آغاز شده باشد.
پاسخ دیگر آن است که قرآن به صورت دفعی بر قلب پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شد، اما آن حضرت مأمور به تبلیغ آن نبود. سپس مطابق مناسبت‌هایی که حادث می‌شد، به تدریج فرود می‌آمد. (9)
امّا دیدگاه سوم بر آن است که آغاز نزول قرآن پس از گذشت سه سال از بعثت یعنی پس از دعوت سری بوده است. این مطلب در برخی از روایات آمده است. گروهی نیز بر آن تأکید کرده‌اند. (10)
بنابراین بین بعثت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در ماه رجب و نزول قرآن در ماه رمضان منافاتی وجود ندارد.
اینها گفته‌هایی بود که در خصوص زمان بعثت بیان شده است؛ امّا علامه سید جعفر مرتضی در کتاب ارزشمند خود (11) چنین بیان می‌کند:
ما دیدگاه خود را درباره تاریخ بعثت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به شرح زیر خلاصه می‌کنیم:
الف) خداوند متعال می‌فرماید:
«وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ لَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْءَانُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَالِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَ رَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا؛ و کسانی که کافر شدند، گفتند: «چرا قرآن یک جا بر او نازل نشده است؟» اینگونه [ما آن را به تدریج نازل کردیم] تا قلبت را به وسیله آن استوار گردانیم و آن را به آرامی [بر تو] خواندیم». (12)
در این آیه «نزّل» به کار رفته و منظور نزول دفعی است. بنابراین «نزّل» فقط به معنی نزول تدریجی نیست.
ب) از تتبع آیات قرآنی به دست می‌آید که بین ماده «انزال» و «تنزیل» تفاوتی وجود ندارد. مثلاً در قرآن آمده است:
«وَ لَن نُّؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتىَ تُنزِلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَّقْرَؤُهُ؛ و به بالا رفتن تو اطمینان نخواهیم داشت تا بر ما کتابی نازل کنی که آن را بخوانیم». (13)
در اینجا «نزّل» به معنای نزول دفعی به کار رفته است؛ چنان که گاهی اوقات واژه «نزّل» و زمانی واژه «انزال» به کار می‌رود:
«وَ أَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا». (14)
یا «نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءً». (15)
نمونه‌های این مطلب فراوان است ولی در اینجا به همین مقدار اکتفا می‌شود.
ج) اینکه می‌گویند: پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله با قرآن مبعوث شده است درست نیست. روایات اهل بیت علیهم‌السلام که بیان می‌کند: آن حضرت در ماه رجب به رسالت مبعوث شد؛ در دلالت بر سستی این عقیده بس است.
د) روایات نزول قرآن بر بیت المعمور را نمی‌توان از طریق اهل بیت علیهم‌السلام اثبات کرد؛ چنان که قابل اعتماد هم نیست. این عقیده شیخ مفید است.
از سوی دیگر اثبات نزول دفعی قرآن بر قلب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز خیلی مشکل است و بدون داشتن حجت، نمی‌توان از آن صحبت کرد.
هـ) نمی‌توان به این حدیث اعتماد کرد که به استناد نزول قرآن در طول مدت بیست سال می‌گوید: قرآن سه سال پس از بعثت فرود آمد، زیرا احتمال دارد این سخن به صورت تقریبی بیان شده باشد نه دقیق.
ممکن است، معانی و حقایق قرآن بر قلب پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرود آمده باشد تا انسانی کامل باشد و خویشتن را مطابق همان معانی عالی پرورش دهد. با این حال صرفاً یک احتمال است و به اثبات نیاز دارد.
از آنچه گذشت می‌توان نتیجه گرفت که مطابق روایات اهل بیت علیهم‌السلام رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در ماه رجب به رسالت مبعوث شد تا برای دریافت وحی قرآنی آماده شود:
«إِنَّا سَنُلْقي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقيلاً؛ در حقیقت ما به زودی بر تو گفتاری گرانبار القا می‌کنیم». (16)
سپس به تدریج، نزول قرآن در ماه مبارک رمضان آغاز شد.
در این نیز مانعی وجود ندارد که حقایق و معانی قرآن به صورت دفعی بر آن حضرت فرود آمده و سپس نزول تدریجی آن آغاز شده باشد.
احتمال دیگر آن است که قرآن در شب قدر به طور دفعی نازل شده باشد، اما رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله مأمور به ابلاغ آن نشد. سپس در مناسبت‌های مختلف به صورت تدریجی فرود آمد تا آن را به مردم ابلاغ کند.
همچنین در خصوص سن رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در هنگام بعثت، می‌توان گفت:
مطابق نظر بیشتر سیره نویسان و مورخان آگاه، رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله چهل سال پس از عام الفیل به رسالت مبعوث شد. پیش از این صدای فرشته الهی را می‌شنید تا اینکه در چهل سالگی، جبرئیل، پیک امین وحی بر او نمایان شد. برخی نیز عمر آن حضرت را به هنگام بعثت، چهل و سه و چهل و پنج سال دانسته‌اند.
در واقع بین این دیدگاه‌ها شاید اختلافی نباشد؛ زیرا برخی دوره دعوت پنهانی را که از سه تا پنج سال به طول انجامید، دوران رسالت به حساب آورده‌اند و برخی دیگر، بعثت را از آغاز دوره دعوت علنی دانسته‌اند. (17)
—————————-
1- الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 1، ص 386؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک به: تاریخ الامم و المملوک، ج 2، ص 44 و سیره ابن هشام، ج1، ص256 و تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 22.
2- سوره قدر، آیه 1.
3- سوره بقره، آیه 185.
4- سوره اسراء، آیه 106.
5- الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 1، ص 386.
6- سوره فرقان، آیه 32.
7- سوره مجادله، آیه 1.
8- الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 1، ص387؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک به: المیزان، ج2، ص15.
9- الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 1، ص 387.
10- الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 1، ص 387؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک به: التمهید فی علوم القرآن، ج 1، ص82- 83؛
11- الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 1، ص 388 -390.
12- سوره فرقان، آیه 32.
13- سوره اسراء، آیه 93.
14- سوره فرقان، آیه 48.
15- سوره زخرف، آیه 11.
16- سوره مزمل، آیه 5.
17- الصحیح من سیرة النبی الاعظم ، ج 1، ص 385؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک به: سیره حلبی، ج 1، ص 224 و تاریخ الامم و الملوک، ج 2، ص 42 و بحار الانوار، ج 18، ص177 و اکمال الدین، ص 197و تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 19و سیره ابن هشام، ج 1، ص280 و مناقب آل ابی طالب، ج 1، ص43.
