- معاشرت با افراد صالح
انسان موجودى اجتماعى است و بسيارى از نيازهاى مادّى و معنوى او در اجتماع براورده مى‌شود. فرد، ناچار از داشتن روابط عميق و گسترده اجتماعى در ابعاد مختلف است.
بر اين اساس در روابط و پيوندهاى اجتماعى، داشتن دوست، شناخت و انتخاب دوستان، شرايط و آداب دوستى و معاشرت، دانستن ويژگي‌هاى مطلوب دوستان شايسته و قابل اعتماد از مسائل مهمّ و سرنوشت ساز است و بى‌توجهى در اين زمينه مى‌تواند پیامدهای خطرناك و جبران‌ناپذيرى داشته باشد. چه بسيارند افرادى كه به وسيله دوستان خوب از حضيض ذلّت به اوج عزّت و ترقّى راه يافته و يا به واسطه معاشرت با افراد ناباب از قلّه رفيع سعادت به درّه بدبختى و فلاكت سقوط كرده‌اند!
مؤثر بودن همنشین و دوست بر شخصیت انسان، انکارناپذیر است. انسان، خواه ناخواه بخش عظیمی از افكار و صفات اخلاقی خود را از طریق همنشینان دریافت می‌کند. این تأثیرپذیری به حدی است که به فرموده رسول خدا (ص)، هر شخصی، دین و روش دوست و همنشین خود را برمی‌گزیند:
«الْمَرْءُ عَلَى دِينِ خَلِيلِهِ وَ قَرِينِه * روش آدمى بر طبق مذهب و سيره دوست صميمى و رفيقش خواهد بود». (1)
در ديدگاه قرآن تأثير مصاحب و همنشين در شكل دادن و تغيير رفتار فرد تا حدى است كه مى‌تواند پسر نوح نبى را تا اندازه‌اى در انحطاط و گمراهى قرار دهد كه ديگر جزو خانواده رسالت به شمار نيايد.
تأثیر همنشین نامناسب به قدری اسفبار است که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید برخی از افراد به دلیل همنشینی با بدان در روز جزا بسیار متأسفند:
«يا وَيْلَتى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلاً * اي واي بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم. سوره فرقان آیه 28».
پیامبر اکرم (ص) به ابوذر غفاری فرمودند:
«يَا أَبَا ذَرٍّ الْجَلِيسُ الصَّالِحُ خَيْرٌ مِنَ الْوَحْدَةِ وَ الْوَحْدَةُ خَيْرٌ مِنْ جَلِيسِ السَّوْء * ای ابوذر، همنشین صالح از تنهایی و انزوا بهتر است و تنهایی از همنشین ناصالح بهتر است». (2)
در اسلام ویژگی‌های بسیاری برای معاشران برشمرده شده است؛ یعنی، اسلام هر نوع معاشرتی را توصیه و سفارش نمی‌کند؛ بلکه برخی از معاشرت‌ها را زیان‌بار و مخرب دانسته و توصیه اکید نسبت به ترک آنها نموده است.
حضرت علی (ص) در نامه‌ای به حارث همدانی می‌فرمایند:
«إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْفُسَّاقِ فَإِنَّ الشَّرَّ بِالشَّرِّ مُلْحَقٌ * بر حذر باش از معاشرت با بدکرداران؛ زیرا بد به بد پیوندد». (3)
در بسيارى از روايات از دوستى با مردمان احمق، بى‌خرد، بخيل، ترسو، نادان و دروغگو و امثال آن نهى شده است؛ همچنین سفارش شده است از مصاحبت و همنشينى اشرار و نابخردان پرهیز كنيد؛ زیرا بيم مى رود كه مشمول عذاب الهى شويد! مجالست با گمراهان و ستمگران و آمد و شد با ثروتمندان فاسد و خوشگذران، دل آدمى را مى‌ميراند.
پرهيز از همنشينى با مردم نادان نشانه حكمت است و هر كس به روز جزا ايمان و اعتقاد دارد، نبايد با اشخاص كافر و فاجر طرح دوستى بريزد و يا با افراد كافر و ملحد معاشرت كند؛ زيرا موجب انحراف و آلودگى وى خواهد شد.
حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) در نامه 53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر می‌فرمایند:
«ثُمَّ الْصَقْ بِذَوِى الْأَحْسابِ وَ أَهْلِ الْبُيُوتاتِ الصَّالِحَةِ وَ السَّوابِقِ الْحَسَنَةِ * پس همنشین باش با آنانکه از خانواده های شریف و خوشنام و کسانی که دارای سابقه های نیکو (خدمت به خلق و پیروی از خالق) هستند».
امام مؤمنان (ع) معاشرت با اهل فضل و کمال را زندگی بخش و مایه حیات قلب‌ها می‌دانند:
«مُعاشَرَة ذَوِى الفَضائِلِ حَيوةُ القُلُوب * همنشینی با صاحبان فضايل، حیات دلهاست». (4)
یکی از معیارهای انتخاب دوست، سنجیدن ظرفیت اخلاقی اوست. امام صادق (ع) در این‌باره می‌فرمایند:
«مَن غَضِبَ عَلَيكَ ثَلاثَ مَرّاتٍ وَ لَم يَقُل فيكَ سوءا فَاتَّخِذهُ لِنَفسكَ خَليلاً * هر كس سه بار بر تو خشم گرفت ولى به تو بد نگفت، او را براى خود به دوستى انتخاب كن». (5)
امام علی (ع) شرط مصاحبت را عقل و پرهیزکاری و شرط معاشرت را علم و تقوی معرفی می‌فرمایند:
«لَا تَصْحَبْ إِلَّا عَاقِلًا تَقِيّاً وَ لَا تُعَاشِرْ إِلَّا عَالِماً زَكِيّاً * مصاحبت مكن مگر عاقل پرهيزگار را و معاشرت مكن مگر عالم پاكيزه را». (6)
بهترین دوستان آنهایی هستند كه مشمول رحمت و نعمت الهی واقع شده و با عنایت خداوند به صراط مستقیم راه یافته و از گناه مصون مانده‌اند. همچنان است که در سوره حمد از خدای متعال می‌خواهیم ما را به راه راست یعنی راه کسانی هدایت کند که به ایشان نعمت بخشیده است:
«صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِم، غَیرِ المَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ، وَ لاالضّالّین * راه کسانی که به ایشان نعمت داده‌ای نه آنان که بر ایشان غضب کرده‌ای و نه گمراهان».
حال این پرسش پیش می‌آید که خداوند به چه کسانی نعمت بخشیده است. جواب این سؤال در سوره مبارکه نساء آمده است:
«وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِيقاً * و کسي که خدا و پيامبر را اطاعت کند (در روز رستاخيز) همنشين کساني خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده؛ از پيامبران و صديقان و شهدا و صالحان و آنها رفيقهاي خوبي هستند. سوره نساء آیه 69».
از جمع دو آیه ذکر شده می‌توان دریافت که بهترین معاشران از دیدگاه قرآن، پیامبران، راستگویان، شهیدان و افراد صالح هستند؛ اینان همان رفیقانی هستند که انسان را در طی مسیر زندگی تا سرمنزل مقصود یاری می‌رسانند.
———————–
(1) بحار الانوار، ج 71، ص 201.
(2) همان، ص 189.
(3) نهج البلاغه، نامه 69.
(4) شرح غرر الحکم، ج 6، ص 126.
(5) معدن الجواهر، ص 34.
(6) تصنیف غرر الحکم، ص 424.
