- تربیت معنوی فرزندان
اولین خُلق نیکوی والدین در ارتباط با فرزندان احساس مسئولیت در قبال تربیت دینی و معنوی آنان است.
مقوله تربیت از ابتدایي‌ترین و اساسي‌ترین نیازهای زندگی بشری است، چرا که انسان تنها در پرتو تربیت صحیح است كه به عنوان موجودی هدفمند به اهداف و آرمان‌های خود دست می‌یابد و قلّه‌های رفیع سعادت را فتح مينماید؛ از این رهگذر برای انسان مسلمان تربیت بر طبق اصول اخلاق اسلامی، ضروری است و انسان فاقد تربيت، فاقد همه چيز است، پس بايد به دنبال تربيت روح و روان خويش باشد.
در انديشه اهل‌بيت عليهم‌السلام، بر آشنایی فرزندان با نكات معنوى و اخلاقی، به عنوان یکی از حقوق فرزندان، تأکید بسیاری شده است. بر این اساس، والدین نسبت به تربیت دینی فرزندان و دیگر زیر‌دستان خود، مسؤلیت سنگینی دارند. چرا که یکی از مهمترین ابعاد تربیت دینی در دوره کودکی، تربیت عبادی است، که شامل پرورش بعد معنوی و ایجاد زمینه ارتباط با خداوند است، به همین دلیل، خداوند متعال در مورد اصل وظيفه والدين و اهميت تربيت ديني خانواده در سوره تحریم، آیه 6 چنين مي‌فرمايد:
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْليكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَة * اى كسانى كه ايمان آورديد، خود و خانواده خويش را از آتشى كه هيزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست، نگه داريد.»
بنابراين، والدين ضمن حفظ خويشتن از عذاب اخروي كه با عبادت و دوري از گناه ممکن است، وظيفه دارند فرزندان‌شان را به گونه‌اي تربيت نمايند كه از انحراف حفظ شوند. از این‌گونه آیات و روایات در زمینه تربیت دینی خانواده فراوان است و از آن‌ها استفاده می‌شود که والدین و به خصوص پدر، به عنوان سرپرست خانواده، وظیفه مهمی در زمینه مسائل دینی فرزندان و دیگر اعضای خانواده بر عهده دارد.
البته تربيت معنوی اخلاقی به مفهوم عام و تربيت عبادي به طور خاص، حاصل اقدامات برنامه‌‌ريزی شده‌اي است كه با هدف ارتقاي سطح دانش‌ديني و بينش‌معنوي فرزندان اجرا مي‌شود. آموزش تعاليم ديني كودكان به اندازه‌اي مورد توجه پيشواي گرامي اسلام بوده، كه اين مسئوليت را به طور مستقيم متوجّه والدين مي‌داند و با صراحت از پدران و مادراني كه به تربيت ديني كودكان خود بي‌توجه هستند، دوري جسته و می‌فرماید:
«واى به فرزندان آخر‌الزمان از بىتوجهى پدرانشان! پدران مؤمنی كه واجبات احكام دين را به فرزندان خود ياد نمى‌دهند و حتی مانع آن‌ها مى‌شوند.» (1)
بر اساس نظر شرع مقدس اسلام، کودکان تا به سن بلوغ نرسند، تکلیفی متوجه آنان نیست؛ اما هنگامی که به سن تکلیف می‌رسند و با مجموعه تکالیف شرعی مواجه می‌شوند، در صورت نداشتن آشنایی و آمادگی پیشین، پذیرش و انجام تکالیف دینی برای آنان دشوار میباشد و چه بسا رغبتی نسبت به اعمال عبادی از خود نشان ندهند. بی‌شک اگر فرزندان در آغاز دوران کودکی و سال‌های نوجوانی از آموزه‌های دینی بهره‌ای نبرند، قطعاً در جوانی و بزرگ‌سالی با رکود معنوی و در نهایت خسارت روحی مواجه خواهند شد.
البته نكته مهم دیگر اين است كه آموزش فقه و آموزه‌هاي ديني و احكام عبادي به کودکان و نوجوانان، بايد پيش از زماني باشد كه مكتب‌هاي انحرافي، فكر و ذهن آنان را با افكار و عقايد نادرست پر كنند.
همچنان‌که امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
«کودکان و نوجوانان را با حدیث و فرهنگ اهلبیت علیهم السلام آشنا کنید، قبل از آن‌که منحرفان بر شما سبقت گیرند.» (2)
اگرچه تربیت دینی از منظر اسلام معنایی گسترده دارد و شامل همه ابعاد وجودی انسان ميگردد، امّا در این‌جا، منظور از تربیت دینی، عقاید، اخلاق و احكام عبادی است. یكی از بارزترین مصادیق تربیت دینی و بلكه مهمترین نمود آن در حوزه احكام و عبادات، نماز است؛ بزرگترین فریضهالهی و پیش‌در‌آمد قبولی سایر اعمال و عبادات.
قرآن‌مجید به یادگیری و آموزش به طور اعم و یادگیری و آموزش نماز به طور اخص، اهمیت بسیار داده است. چنان‌که خداوند در سوره طه، آیه 132، خطاب به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید:
«و أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها * خانواده خود را به نماز فرمان بده و بر انجام آن شکیبا باش.»
یکی دیگر از مصادیق تربیت دینی، آموزش قرآن‌کریم، به عنوان مهمترین منبع اسلامی است، که در تربیت دینی جایگاهی بس عظیم دارد.
آشنا نمودن فرزندان با علوم اهلبیت علیهم‌السلام و سخنان و عقاید مربوط به آنان، از دیگر عناصر مهم تربیت دینی در فرهنگ شیعی و علوی است، و بر والدین ضروری است كه ضمن آشنا نمودن اجمالی فرزندان با مذاهب اسلامی، عقاید شیعه را به آنان تعلیم دهند و بذر محبت اهلبیت علیهم‌السلام را در دل‌های آنان بیفشانند و آنان را با معارف غنی و روشنگر اهلبیت علیهم‌السلام آشنا نمایند.
امام عسکری علیه‌السلام می‌فرمایند:
«خداوند در روز قیامت به پدر و مادری، پاداشی بزرگ عطا می‌کند. آنان با تعجب می‌پرسند: پروردگارا! این همه پاداش و رحمت برای چیست؟ اعمال ما که چنین ارزشی نداشت؟
به آنان پاسخ داده می‌شود:
این عطایا به جهت این است که شما به فرزند خود، قرآن آموخته‌اید، و او را به معارف و دستورات دین اسلام آگاه ساختید، او را با دوستی و محبت محمد رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و جانشین او علی علیه‌السلام پرورش دادید، و با این تعالیم آشنا کردید». (3)
يكى ديگر از وظايف مهم والدين، پرورش عشق و محبت اهل بيت عليهم السلام در دل‌های فرزندان مى‌باشد.
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند:
«در روز قیامت هیچ بنده‌ای نمی‌تواند قدم از قدم بردارد مگر این‌که از چهار چیز سؤال می‌شود،که یکی از آن‌ها، سؤال از دوستی ما اهلبیت خواهد بود.» (4)
بنابراین تقرب به خداوند و رسیدن به سعادت دنیا و آخرت با عشق و محبت آل محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله عجین شده است.
چنان‌که امام سجاد علیه‌السلام نیز در مورد فرزندان خویش دعا می‌کند و از درگاه حضرت حق می‌خواهد که آنان را از عاشقان اولیاء‌الله قرار دهد. (5)
چراکه عشق به اهل بيت عليهم‌السلام زمینه‌ساز عشق به خداوند است و دوست داشتن اهل بیت پيامبر، مهر ورزيدن به ارزش‌هاى والاى الهى است، پس بنابراین رسيدن به قله رفيع كمالات معنوى و انسانى، بدون دوستى اولياء الهى ممكن نيست و پذيرش اعمال و زحمات يك مسلمان در گرو محبت و ولايت اهل بيت عليهم‌السلام مى‌باشد.
گذشته از این، عواطف پاک و اظهار عشق و علاقه نسبت به معصومین علیهم‌السلام عامل ثبات قدم در راه دین و دین‌داری است و نوجوان را در برابر گناه و فساد بیمه می‌کند. از اين روايات به روشني استفاده مي‌شود كه تربيت دینی فرزندان از مهم‌ترين وظايف والدين و امروزه از مشكل‌ترين مسايل اجتماعي و خانوادگي جوامع مختلف است، چون زمينه انحراف فرزندان، به خصوص نوجوانان در این دوران فراوان است. پس خانواده‌اي سعادتمند است كه بتواند فرزندانش را براساس برنامه‌هاي ديني و اسلامي تربيت نمايد.
———————————-
1- مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 15، ص 164.
2- وسائل الشيعة، ج 17، ص 331.
3- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 7، ص 306.
4- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 7، ص 258.
5- صحیفه سجادیه، دعای 26.
