- مسئولیت‌پذیری
در نظام اسلامی همه اقشار و طبقات مردم در قلمرو کار و مأموریت خود، باید مسئولیت‌پذیر باشند و این ویژگی در حاکمان و کارگزاران نظام اهمیتی فزون‌تر دارد. مسئولیت‌پذیری در اخلاق حکومتی، اصلی اساسی است.
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌‌واله در این باره می‌فرماید:
«آگاه باشید همه شما در برابر تعهدات خود، نگهبان و مسئولید. پس حاکم و کارگزار در مقابل مسئولیتی که بر عهده دارد در برابر مردم مسئول و متعهد است.» (1)
به بیان امیرمومنان علی علیه‌السّلام هر نوع بی‌مسئولیتی به مفهوم بیرون شدن از مسیر درست و گام نهادن در کجی‌ها و ناراستی‌هاست:
«و دشمن ترين مردان نزد خدا بندهاي است كه خداوند او را به خود وا گذارد (توفيق به دست آوردن سعادت را از او سلب نمايد) به طوري كه (در امر دين و دنيا) از راه راست قدم بيرون نهاده بى راهنما سير مي‌كند (در بيابان بى‌سر و ته نادانى حيران و سرگردان مانده نمىداند چه كند) اگر به سوى زراعت و كشف دنيا (آنچه سود دنيوىّ دارد) دعوت شود عمل مي‌كند، و اگر به سوى زراعت و كشت آخرت (خدمت به خلق و عبادت خالق) خوانده شود سستی مىنمايد، مانند آن ماند كه آنچه (در امر دنيا) مي‌كند بر او واجب است (براى اقدام به هر كار اگر چه حرام باشد طورى آماده است كه گويا واجبى را به جا مىآورد و از عذاب ترك آن ترسناك است) و آنچه (در امر آخرت) به تأخير مىاندازد از او ساقط است. (از اوامر و نواهى الهىّ به طورى چشم مىپوشد كه گويا به او در اين باب دستورى نرسيده).» (2)
کمال آدمی، به کمال مسئولیت‌پذیری اوست. هر چه کسی در مسئولیت‌پذیری سستی کند، در کارش تباهی بیشتر خواهد بود و هر چه کسی مسئولیت‌پذیری بیشتری داشته باشد، به کمال بیشتری از نظر اخلاق الهی، فردی، سیاسی و … دست می‌یابد.
امام علی علیه‌السّلام حیطه مسئولیت‌پذیری را بسیار گسترده تعیین کرده و از کارگزاران و کارکنان خود خواسته است که درباره تمام کارها و اقدامات و نیز روابط و مناسبات خود مسئولیت‌پذیر باشند:
«از خدا بترسید در حق بندگانش و شهرهایش، زیرا شما مسئولید حتی در برابر سرزمین‌ها و چارپایان.» (3)
اصل مسئولیت‌پذیری می‌آموزد که هر کس در هر مرتبه‌ای که باشد، درمقابل تمام امور و کارهای خود مسئول و پاسخگوست. هیچ کارگزاری نمی‌تواند هرگونه که خواست با مردم رفتار کند و خود را نیز پاسخگو نداند. براین مبنا کسی حق کمترین اهانت و بی‌احترامی به مردم را ندارد، حتی افراد در برابر نوع نگاه و بیان و رفتار خود مسئولند.
امام علی علیه‌السّلام در این باره یادآور شده است:
«چیزی را که نمی‌دانی نگو، حتی بسیاری از چیزهایی را که می‌دانی، بر زبان نیاور. زیرا خدا بر اعضای تو احکامی واجب کرده است که در روز رستاخیز بدان اعضا بر تو حجت خواهد آورد.» (4)
———————-
1- إرشاد القلوب إلى الصواب، ديلمي، ج 1، ص 184.
2- نهج البلاغة، صبحي صالح، خطبه 103.
3- نهج البلاغه، خطبه 167.
4- نهج البلاغه، حکمت 382.
