- کم‌فروشی
کم‌فروشی کم گذاشتن کالای مورد معامله در هنگام وزن نمودن و بسته‌بندی است.
یکی از گناهانی که به کبیره بودنش تصریح شده، کم‌فروشی است و اصل حرمتش از روی قرآن و سنت و اجماع و عقل ثابت است.
خداوند در قرآن کریم، سوره مطففین آیات 1-3 می‌فرماید:
«وَیْلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ * الَّذِینَ إِذَا اکْتَالُواْ عَلیَ النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ * وَ إِذَا کاَلُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ * وای بر کم‌فروشان! آنان که وقتی برای خود پیمانه می‌کنند، حق خود را به طور کامل می‌گیرند، امّا هنگامی که می‌خواهند برای دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم می‌گذارند!»
در قرآن از کم‌فروشان با عنوان مطففین یاد شده است. مطففین از ماده (تطفیف، طف) گرفته شده، که به معنی کناره‌های چیزی است و به پیمانه‌هایی که پر نباشد نیز اطلاق می‌شود.
بعید نیست که با توجه به این معنا، کم‌گزاردن در خدمات را نیز شامل شود. به طور مثال اگر کارگر و کارمندی مقداری از وقت خود را بدزدد در ردیف مطففین و کم‌فروشان است.
امام باقر علیه‌السلام در تفسیر آیه اول از سوره مطففین فرمودند:
«(کم‌فروشان کافرند زیرا) خداوند، ویل را برای کسی قرار نداده مگر این‌که او را کافر بنامد، همان‌طور که (در سوره مریم، آیه 37) فرموده است: وای بر کسانی که کافرند هنگام حضور آن روز بزرگ.» (1)
تطفیف از گناهان کبیره است و جای صاحبش در ویل که چاهی است در جهنم می‌باشد. در این عمل زشت، شخص در مقام خرید، جنسی زیادتر از حق خود برمی‌دارد و هنگام فروختن کمتر از حق مشتری به او می‌دهد.
حقه‌بازی هم مصداق کم‌فروشی است. اگر کاسب چیز بی‌قیمتی را همراه با جنس قابل فروش خود کرده باشد، مانند آب در شیر، یا قصاب گوشت با استخوان را بفروشد ولی استخوانش را از مقدار معمول بیشتر بدهد و در قبالش پول بگیرد، یا فروشنده جنس خشکباری را که باید به همان حالت خشکی وزن شود و فروش رود جای مرطوبی بگذارد یا مقداری آب با آن مخلوط کند تا سنگین‌تر شود، تمام این موارد کم‌فروشی و گناه کبیره است.
در صورتی که مقداری از جنس دیگر را که ارزشش کمتر است جزء آن کند و به همان وزن مورد نظر به مشتری تحویل دهد غش در معامله کرده مثلاً روغن حیوانی اعلا می‌فروشد در حالی که مقداری روغن نباتی یا پیه با آن مخلوط کرده است.
داود بن سرحان از حضرت صادق علیه‌السلام پرسید که دو قسم مشک داشتم یکی تر و دیگری خشک پس مشک تر را فروختم اما مشک خشک را به همان قیمت نمی‌خرند. آیا جایز است که آن را تر کنم تا به فروش برسد؟
حضرت فرمود: جایز نیست مگر آن که مشتری را خبر دهی که آن را تر کرده‌ای.
این گناه مطابق روایتی از حضرت صادق علیه‌السّلام و روایتی که فضل بن شاذان از حضرت رضا علیه‌السّلام آورده، جزء کبائر شمرده شده است. در این باره هنگامی که کبائر را نام می‌برند، می‌فرمایند:
«کم دادن در کیل و وزن.» (2)
یعنی هر گاه افراد، چیزی به کسی بفروشند و چیزی از پیمانه و ترازو کم کنند گناه کبیره مرتکب شده‌اند.
از این رو بهتر است کاسبان مسلمان، برای اطمینان از حلال بودن کسب خود، هنگام فروش، کمی پیمانه خود را بیشتر بگیرند. امام صادق علیه‌السلام در این زمینه می‌فرماید:
«کامل کشیدن کالا وقتی است که کفه ترازو سنگین شود.» (3)
چون کم‌فروشی حرام است، پولی هم که در برابر جنس ناقص گرفته می‌شود، حرام است و مال فروشنده نمی‌شود و از این رو، نمی‌تواند در آن تصرف بکند و اگر با آن پول نان، غذا و … بخرد و به خانه ببرد، همه زندگی او آلوده می‌شود و مال حرام، نماز و عبادات را باطل، خانواده او را تباه و قلب را سیاه و برای عبادت کسل می‌کند و چنین فردی برای انجام کار حرام آماده می‌گردد و به گناهان بزرگ‌تر گرفتار می‌شود.
حضرت علی علیه‌السلام در بازارها گشت می‌زد و تجار را اندرز می‌داد و می‌فرمود:
«ای جماعت تجّار و کسبه، پیش از هر چیز از خدا طلب خیر و برکت کنید و برکت را در آسان‌گیری بجویید و (با اخلاق نیک) به مشتریان نزدیک شوید و خود را به زیور بردباری بیارایید و از سوگند خوردن دست بردارید و از ظلم و حق‌کشی بترسید و با مظلومان انصاف داشته باشید و به رباخواری نزدیک نشوید و پیمانه و ترازو را کامل کنید جنس مردم را کم ندهید در زمین دست به تبه‌کاری و فساد نزنید.» (4)
روزی امام علی علیه‌السلام مردی را در بازار دید که زعفران می‌کشید و آن کفه‌ای که در آن زعفران بود می‌چربانید حضرت دانست که ترازویش درست نیست زعفران را از ترازو برداشت و فرمود اول ترازو را به عدل راست کن بعد از آن اگر می‌خواهی بیشتر بده.
در قرآن مجيد چندین بار روى مسأله مبارزه با كمفروشى و تقلّب در وزن و پيمانه، تأكيد شده است. خداوند متعال در سوره إسراء، آیه 35 می‌فرماید:
«وَ أَوْفُواْ الْکَیْلَ إِذَا کِلْتُمْ وَ زِنُواْ بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذَالِکَ خَیرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا * چون چیزی را پیمانه می‌کنید، پیمانه را کامل گردانید و با ترازویی درست وزن کنید که این بهتر و سرانجامش نیکوتر است.»
سزاوار است که شخص مسلمان در همه تعاملاتش با خدا و مردم مواظبت داشته باشد که مطفّف (کم‌فروش) نباشد. همان‌طور که می‌خواهد حقوق خود را از خلق و خدا بگیرد، سعی کند حقوق آن‌ها را هم کاملاً ادا کند.
مطابق با آموزه‌های دین اسلام؛ از حقوق بنده بر پروردگارش این است که او را روزی دهد و نعمتش را از او دریغ نفرماید و در مواقع اضطرار به فریادش برسد و دعایش را مستجاب فرماید چنان‌که خودش وعده فرموده است و از حقوق پروردگار بر بنده آن است که برای خدا شریکی قرار ندهد و نعمت‌هایش را سپاسگزاری نماید و نعمتش را وسیله نافرمانی او نکند و …
پس کسی که شیطان و هوای نفس را شریک خدا کرده و از آن‌ها پیروی می‌کند و از معصیت خدا رویگردان نیست و شکر یک نعمت از نعمت‌های بی‌پایان او را نکرده چطور توقع دارد که تا گفت یا الله فوراً جواب لبیک بشنود و هر چه خواست فوراً به او بدهند و اگر تأخیری در اجابت دعایش شد از خدایش سخت ناراضی شود مثل این‌که خودش را طلبکار و صاحب حق بر خدا می‌پندارد و حال آن که خداوند در سوره بقره، آیه 40 فرموده است:
«… أَوْفُوا بِعَهْدي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَ إِيَّايَ فَارْهَبُونِ * … به پيمانى كه با من بستهايد وفا كنيد، تا من نيز به پيمان شما وفا كنم.»
وظیفه بنده فرمانبرداری و شکرگزاری است و کار خدا زیاد کردن نعمت کسی است که از عهده بندگی و شکرگزاری بر آمده است. چنین بنده‌ای است که می‌تواند نعمت بیشتر و وفا کردن به وعده‌های خدا را طلب کند.
- ریشه کم‌فروشی
از آیات قرآن استفاده می‌شود که کم‌فروش، به روز جزا و حساب روز قیامت ایمان ندارد زیرا اگر یقین داشت که در روز قیامت از او باز خواست می‌شود یا در قبال مردم احساس مسئولیت می‌کرد، هرگز حاضر به چنین خیانتی نمی‌شد. از این رو مهمترین ریشه کم‌فروشی عدم اعتقاد به خداوند و روز حساب است.
از دیگر ریشه‌های کم‌فروشی می‌توان به بُخل، دنیاطلبی، آرزوهای بلند و نداشتن وجدان کاری اشاره کرد.
- آثار کم‌فروشی در دنیا و آخرت
رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله قحطی و خشک‌سالی را عاقبت کم‌فروشی (تطفیف) معرفی نموده و فرمودند:
«پنج خصلت بد است که با پنج مصیبت و بلا همراه است … و مردم در پیمانه‌ها کم نگذارند مگر این‌که زراعت از آن‌ها گرفته شود و دچار قحطی گردند.» (5)
کم‌فروشی باعث فساد اقتصادی در جامعه می‌شود و به سست شدن روابط سالم اجتماعی می‌گردد.
یک فرد کم‌فروشی می‌تواند یک الگوی منفی برای دیگران باشد و بقیه را نیز گمراه کند.
در قرآن مجید به این افراد به شدیدترین لحن وعده عذاب داده شده است. این صفت بد علاوه بر این‌که حق‌الناس است و گرفتاری آخرتی به همراه دارد، باعث نفوذ لقمه حرام در خانه و تأثیر آن بر روی همسر و فرزندان و دور شدن برکت از زندگی افراد می‌شود.
—————
1- تفسير الصافي، ج 5، ص 298.
2- عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ج 2، ص 127.
3- وسائل الشیعة، ج 17، ص 392.
4- تحف العقول، النص، ص 216.
5- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج70، ص 370.
